بازی‌های محلی یکی از بخش‌های فرهنگ عامه محسوب می‌شود. روزنامه همدان پیام در شماره امروز خود -مورخ 22 دیماه 1393- در صفحه گردشگری خود در مطلبی با عنوان «احیای بازی‌های محلی در نهاوند» به بررسی این بخش از فرهنگ عامه پرداخته و در بخش پایانی آن اشاره‌ای هم به نقش «بنیاد ایران‌شناسی دفتر منطقه‌ای زاگرس» در این خصوص داشته است.

معصومه کمالوند- از سال‌هایی که خرده فرهنگ‌ها، انسان‌ها را به هم نزدیک می‌کرد و تعامل‌ها را آن چنان که در گذشته شکل گرفته بود جان می‌داد، بسیار فاصله گرفته‌ایم.

آنچه جمع‌های پر از خاطره را شیرین‌تر می‌کرد، بازی‌هایی بود که تقریباً کوچک و بزرگ نمی‌شناخت. از اسم‌فامیل‌ بازی گرفته تا شاه وزیر و دوزبازی و... ؛ امکانات خاصی هم نمی‌خواست، نه اعتباری، نه در لایحه بودجه ردیفی، کاری با مسئول و مدیر هم نداشت.

اما هنوز یک نسل از بازی‌ها و تفریح‌های محلی نگذشته است که همه چیز دارد و به فراموشی سپرده می‌شود، در تقابل دنیای سنت و مدرنیته، زودتر از آنچه تصور می‌شد فضای مجازی توانست با تب‌لت‌ها و انواع برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های نصب شده در گوشی‌های اندروید که حالا دنیای نوجوان و حتی بدون اغراق کودکان امروز شده است، فکر و اراده نسل امروز را به سیطره بکشاند؛ هرچند بزرگترها هم از این قصه بی‌نصیب نمانده‌اند و به جمع سایرین پیوسته‌اند.

فارغ از دنیای پرهیاهو و بیمار امروز همه تفریح‌ها و دلخوشی‌ها به همین بازی‌ها ختم می‌شود که در هر منطقه‌ای؛ روش، نوع و حتی نام خاص خودش را دارد.

شاید حالا اگر از بچه‌های همین نسل بپرسیم که هفت سنگ، عمو زنجیرباف، قایم موشک، شاه‌وزیر، وسطی و الک‌دولک و کمربند بازی و ...را می‌شناسند و آشنایی دارند کاملاً غریب به نظر بیاید؛ اما همین بازی‌ها خاطرات خیلی‌ها را بیدار می‌کند.

بازی‌های محلی ریشه در سنت‌های دیرینه مردم ایران و آداب و رسوم و تاریخ دیرینه مردمان هر دیار دارد و هنوز نسلی از آن افرادی که با این بازی‌ها، اوقات فراغت خود را سپری می‌کردند، نگذشته که امروز با اتکا به دلایلی که بیان شد، امکان پرداختن به بازی‌های محلی را به حداقل ممکن کاهش داده و می‌توان گفت به انزوای بازی‌های اصیل بومی و محلی رسیده‌ایم؛ بازی‌هایی مثل الک‌دولک، دورانه و... به فراموشی سپرده شده است.

این نوع بازی‌ها به نوعی برخواسته از شرایط کار، زندگی، اقلیم و جغرافیایی هر منطقه است و در ایجاد روحیه و نشاط اجتماعی یک مزیت مهم به شمار می‌آید و می‌توان گفت این بازی‌ها برای هر منطقه‌ای یک سرمایه فرهنگی محسوب می‌شود.

از طرفی هم بازی‌های بومی و محلی تنها یک نوع سرگرمی نبود؛ بلکه موجب وحدت، دوستی و افزایش آمادگی جسمانی افراد می‌شد و احیای بازی‌های سنتی می‌تواند علاوه بر افزودن به غنای فرهنگی، در جذب گردشگران خارجی و داخلی و تنوع بخشیدن به گذراندن اوقات فراغت آنها نقش مهمی داشته باشد.

به گفته پژوهشگران و کارشناسان این حوزه، ورزش‌های بومی و محلی ریشه در تاریخ، فرهنگ، آیین و سنت این سرزمین دارد و در بسیاری از این بازی‌ها هم روح اسلامی حاکم است.

یک مدرس دانشگاه هم در این مورد این نظر را دارد که بیشتر بازی‌ها، سرگرمی‌ها و ورزش‌ها امروز در دنیای صنعتی و مدرن رنگ و جلوه‌ای تازه یافته است و بسیاری از این رشته‌های اصیل و با هویت که ریشه در فرهنگ، باور و تاریخ نیاکان دارد در پس بازی‌های مدرن و جدید به فراموشی سپرده شده‌اند و نسلی بیگانه با این سنت‌ها و داشته‌هایی که بودنشان آسیبی به افکار و فرهنگ اهالی آن وارد نکرد، را در حال رویش داریم.

در نهاوند گروهی با عنوان پاکسازی طبیعت و دوستداران محیط زیست نهاوند مدت‌هاست که فعالیت خود را آغاز کرده‌اند؛ برنامه‌ای که این گروه به تازگی در لیست روزهای تعطیل گنجانده‌اند همین احیای بازی‌های محلی فراموش شده و آموزش و انتقال آن به نسل امروز را برای رسیدن به فرداهای این سرزمین است.

همین جمعه گذشته بود که خانواده‌های اعضای گروه با فرزندان خود یکی از بازی محلی نهاوند را به نام «الک‌دولک» را اجرا و نشاط خاصی را هم به وجود آوردند؛ بازی که بسیاری از مسن‌های گروه از آن خاطره‌های شیرینی داشتند و بار دیگر آن روزها برایشان تداعی شد.

سمن طبیعت پاک نهاوند؛ برنامه‌هایش را با هدف فرهنگی و ‌ورزشی خود پس از هر برنامه یکی از بازی‌های محلی را اجرا می‌کند.

 ضرورت توجه به داشته‌ها با پژوهش

مسئول میراث فرهنگی نهاوند در این‌باره با تأکید بر اهمیت احیا و توجه به بازی‌های محلی می‌گوید: همین چند وقت پیش بود که گروهی از تاجیکستان می‌خواستند بازی محلی چوگان مازنداران را که سابقه‌ای دیرینه دارد به نام خود ثبت کنند؛ از طرفی هم در خراسان چندین جلد کتاب درباره این نوع بازی‌ها در حال تألیف دارند تا بتوانند آن را برای نسل‌های بعد اشاعه و حفظ کنند.

محسن جانجان می‌گوید: باید برای حفظ این میراث کتاب نوشت، پژوهش انجام داد؛ زیرا همین بازی‌های محلی با فرهنگ و رسوم یک ملت رابطه دارد و می‌شود این بازی‌ها را یک زیرمجموعه مهم از فرهنگ دانست.

چه می‌شود یک روز تعطیل وقت بگذاریم، همایش برگزار کنیم بدون تشریفات و هزینه، کودکان و نوجوانان‌مان را برای آموزش، این بازی‌ها را اجرا کنیم؛ زیرا انسان‌های باهوش و امروزی برخلاف انسان‌های اولیه، دوران نوجوانی داشته‌اند و آموزش دیده‌اند. حالا یکی از این راه‌های آموزش که در جریان آن مفاهیمی انتقال می‌یابد، همین بازی‌های محلی است که علاوه بر آیینی بودن آن می‌تواند مجرای رساندن مفاهیمی باشد.

به گفته وی، من نظرم این است که این بازی‌ها باید با انجام پژوهش‌هایی به همین سبک و سیاق گذشته احیا شود و در جریان آن به پاسخ چرایی و اهداف و...آن رسید، زیرا معتقدیم هر چقدر یک جامعه و ملت از لحاظ تاریخی ریشه‌دارتر باشد، قطعاً به همان تناسب هم از غنای فرهنگی سرشار خواهد بود و همین خرده فرهنگ‌هاست که انسان‌ها را به هم نزدیک می‌کند و تعامل‌ها را هم قوت می‌دهد.

 بنیاد ایران‌شناسی محرکی خاص برای عملی شدن پژوهش‌ها

حالا هم که بنیاد ایران‌شناسی در نهاوند کارش را آغاز کرده است می‌تواند یکی از محرک‌های خاص برای انجام و عملی کردن این پژوهش‌ها باشد تا میراث هم به عنوان یک نهاد حمایتی این برنامه، حامی پژوهش‌ها باشد.

جانجان ابراز امیدواریم می‌کند که این گفت‌وگو زمینه‌ای باشد تا بتوانیم با کلید خوردن این موضوع در شهرستان به کمک بنیاد ایران‌شناسی به احیای بازی‌های محلی و اصیل نهاوند بپردازیم و نتایج اجرایی شده آن را هم منتشر کنیم.

لینک مطلب در سایت روزنامه همدان پیام

لینک دانلود روزنامه همدان پیام